De rustgevende werking van iets (af) kunnen maken is algemeen bekend. Het geldt zeker ook voor het werken met textiel, en dat is nog maar een van de waardes die het heeft. 

Afgelopen jaar heb ik, van allerlei restlappen, zeker twintig tassen gemaakt; schoudertassen, shoppers, yogatassen, laptophoezen…. Daarbij merkte ik hoe leuk dat werk was. Ik heb niet zo snel last van een slecht humeur, maar als ik me toch eens ongelukkig voel blijkt het vaak te helpen iets moois en/of nuttigs te gaan maken. Ik kan werkelijk ineens weer helemaal opleven als een vriendin, achternichtje, vroegere collega of kennis van een kennis alleen maar laat doorschemeren het wel leuk te vinden om, misschien, bij haar blauwe jas …..  

Repareren van een tas is ook prima, en het helpt ook als ik zelf bedenk dat ik bij die en die jurk, die ik mogelijk dan en dan ga dragen, weleens een tas kan gaan maken. En dat dan ook doe.

Tas van de resten van oude spijkerbroeken en ongebleekt katoenen gordijn voor mijn vriendin

Brood bakken

De rustgevende invloed van het iets kunnen maken is algemeen bekend. Voor veel mensen (alle?) is het belangrijk dat hun handen resultaten voortbrengen die ze kunnen zien en voelen, blijkt uit studies die de Correspondent aanhaalt in Onze handen helpen ons beter denken en voelen. Zulke zichtbare resultaten geven een gevoel van controle en grip op de wereld. Je neemt je zogezegd voor om iets bepaalds te doen op een middag, of in een bepaalde week, doet het, en vervolgens lukt het ook, of in ieder geval steeds beter. Dat kan ook brood bakken zijn, bomen planten of onkruid wieden (met als beloning die mooie tuin). Maar wellicht ook een blog schrijven (ik vond het wel fijn toen ik deze min of meer af had), of een muziekstuk uitvoeren.

Soldatenborduurindustrie

Een van de mooiste historische voorbeelden waarbij met stof de stemming werd verbeterd is de Disabled Soldier’s Embroidery Industry. Engelse mannen die gehandicapt in 1918 uit de loopgraven kwamen, kregen naai- en borduurpakketten aangeboden om verveling tegen te gaan, trauma’s te verwerken en wat bij te verdienen. Ook dat laatste was belangrijk, vond mede-oprichter Ernest Thesiger, beroemd filmacteur en zelf enthousiast borduurder sinds hij zijn handen in de Eerste Wereldoorlog had verwond. Bij kunnen dragen aan het huishouden gaf immers ook eigenwaarde. In 1927 had de Industry 100 man aan het werk, en 60.000 pond in kas. De beste borduurders maakten lopers, wandbedekkingen, stoelbekledingen en kussens in opdracht van kerken en de rijken, en sommigen ontwierpen zelf ook patronen, het werk van anderen werd verkocht in winkels voor de middenstand. Wat hielp bij de marketing was dat de oprichters linken wist te leggen met belangrijke fabrikanten, zoals Pearsall’s die zijde en wollen draden beschikbaar stelde, en Weldon’s die adverteerde met borduurworkshops en patronen.

Op 500.000 gehandicapte Engelse oorlogsveteranen waren 100 mannen niet zoveel. Maar de symbolische en emancipatoire waarde dat mannen gingen borduren, en dat ook heel goed bleken te kunnen, was groot, legt de Ierse design onderzoekerJoseph McBrinn uit in een open essay. Ook andere mannen gingen daardoor borduren, en zich daardoor wellicht beter voelen. Op een gegeven moment schijnt queen Mary, die regelmatig tentoonstellingen bezocht, uitgeroepen te hebben dat ‘Lord Guinford net zo’n expert was in borduren als in paardrijden’. In 1955 ging deze borduurindustrie ter ziele, nadat enkele belangrijke oprichters/docenten en sympathiserende leden van het koninklijk huis waren overleden.

Nationale Feestrok

Ook rustgevende én emancipatoire en waarschijnlijk ook gezelligheidswaarde, maar dan vooral voor vrouwen, had na 1945 in Nederland het verbindende project Nationale Feestrok, ook wel Bevrijdingsrok of Levensrok genoemd. De rok stond voor harmonie, saamhorigheid en samenwerking. Zoals de oproep in damesbladen, ondertekend door vrouwenrechtenvoorvechtster en schoonheidsspecialiste Mies Boissevain-Van Lennep het verwoordde: ‘De rok wil uitdrukking geven aan de gedachte, dat de mens altijd onderdeel blijft van zijn volk; (…) Vrouwen zijn degenen, die de saamhorigheid hecht maken door het werk van haar handen en haar hart.’ (Mies had in 1937 eerder ook al met vriendinnen een ‘briefkaartenregen’ georganiseerd aan minister Romme van Sociale Zaken, die betaalde arbeid van vrouwen buitenshuis nagenoeg wilde verbieden).

Vrouwen werden, onder andere via een damesblad, opgeroepen een rok te maken van stukjes gedragen kleren die voor hen emotionele waarde hadden. Daarbij werden ze gevraagd een ontwerp te volgen: bijvoorbeeld de zoom moest uit effen driehoeken bestaan, en de bevrijdingsdatum moest in het midden worden geborduurd, andere herinneringen konden er (later) ook op worden geborduurd. Moeders zouden hem moeten nalaten aan hun oudste dochter zodat zo een ‘rokkengeschiedenis’ zou ontstaan. Uiteindelijk hebben vrouwen de rok op nationale feestdagen gedragen, en zijn zo’n 4000 rokken geregistreerd in het archief van de Vrouwenbeweging op de Keizersgracht in Amsterdam.

Laptoptassen en een geborduurd bos

Ook nu zijn er gezamenlijke initiatieven waarin het werken met textiel meerdere waardes heeft. De in Nederland onlangs opgerichte sociale onderneming I-did – met een vestiging in Utrecht en Den Haag – combineert meerdere waardes. Behalve dat de medewerkers laptoptassen, acoustische interieurproducten en assesoires (leren) maken van gerecycled vilt, krijgen ze ook communicatielessen in het bedrijf, met als doel daarna door te kunnen stromen naar een betaalde baan.

Vorig jaar was in Panorama Mesdag het prachtige multimediale en gezamenlijke borduurproject Honderdduizend bomen en een bos van draad te zien, geleid door kunstenaar Sara Vrucht. In 2020 konden mensen in vier pop-up-ateliers, waaronder Museumfabriek Enschede en Botanische tuin Leiden, meeborduren aan een groot bos waar je straks doorheen kunt lopen, en dat uiteindelijk ook tot nieuwe, echte bomen kan leiden vanwege de zaden die erin zijn gebracht en de oproep tot donaties aan het planten van bomen door onder andere natuurorganisatie IVN. In het werk zijn herinneringen en ervaringen van deelnemers met bos en natuur verwerkt.