De meest saaie reststoffen kun je prachtig kleuren met gewone groenten- en wortelresten, plus wat soda en azijn.

In mijn eerste negen blogs heb ik al over veel geschreven: over de eindeloze hoeveelheid leuke tassen, kussens, portemonnees, servetten, boekenleggers, etuis en vele andere handige producten die je kunt maken van handdoek, stofstalen en spijkergoed, over de (beperkte) mogelijkheden om met resten in serie te werken, over de rust die iets tastbaars maken kan geven, over upcycling en upscaling, over hoe je in wandkleden materiaaleigenschappen kunt onderzoeken, over waar het woord ‘rest’ vandaan komt.

Maar wat ik nu, sinds ik begon met deze studio, het allerverrassends vond is dit: de meest saaie en ‘foute’ reststoffen kun je prachtig kleuren met gewone groenten- en wortelresten, plus wat soda en azijn. Neem een paar rode koolbladeren, kook die in water, en de daarin sudderende lapjes witte handdoek of katoenen gordijnrest kleuren helder paars. Doe er wat azijn bij, ze veranderen in roze, doe er wat soda bij, ze worden groen of, bij wat meer, blauwpaars. Lapjes in water met kurkuma kleuren helder geel, met gekookte avocadopit bruinrood, en met rode biet helder rood. Oranje en bijvoorbeeld lichtgroen, zalm of lichtblauw krijg je met mengingen. Lichtere kleuren krijg je door de lapjes eerst te verzadigen met water, zodat ze minder kleurstof opnemen.

Delen van het wandkleed dat ik maakte van gekleurde lapjes versleten handdoek.

Begin december 2019 kwam ik bij toeval op het idee te gaan kleuren toen ik een keer, na het snijden van kurkuma, mijn handen niet goed schoon kreeg. Al binnen een half uur had ik schitterend gele lapjes, dezelfde dag fietste ik nog naar de winkel voor rode kool. Daarna lagen weken lang lapjes in uiteenlopende tinten onder de verwarming te drogen.

Flabbergasted

Ik was helemaal flabbergasted. Al die jaren dat ik scheikunde tot en met zes atheneum had gedaan, een academische graad haalde in de Moleculaire wetenschappen, en ook nog eens als scheikundedocent werkte, had ik me nooit gerealiseerd dat het zo eenvoudig en goedkoop was om stoffen te verven. Maar even googlen leerde later dat er wel instructie artikelen, boeken en filmpjes zijn – zoals dit Amerikaanse on-line overzicht over hoe je allerlei planten ervoor kunt gebruiken, en het recent in Nederland uitgekomen boek Eco-verf. Sommige instructies maken ook een koppeling naar scheikundeformules zoals dit lesfilmpje, waarin de hoofdpersoon met rode kool en kurkuma een t-shirt kleurt.

Wat bleek nu precies (zie de tinten in dit stuk wandkleed)? Rode koolsap verkleurt met azijnzuur meteen roze, en met soda (base) tot blauw, terwijl rode bietensap en avocadopittensap ook met zuur en soda hetzelfde rood/roodbruin blijft. Kurkumasap blijft met zuur hetzelfde geel, en met soda wordt het oranjerood. Toch even mijn oude leerboeken en Internet erbij gehaald: het lijkt erop dat rode kool de anthocyanide kleurstof pelargonidin heeft, die met wat extra base in het violet kleurend cyanidin (extra OH groep) en het blauw kleurend delphinidin (twee extra OH-groepen) worden omgezet. En dat rode biet een of meer van de 600 carotenoïden hebben. Kurkuma heeft weer een andere klasse kleurstof, curcumine die, gezien de chemische formule, ook wel een basegroep extra lijkt te kunnen gebruiken (dus verkleurt bij soda).

Ik zocht in de literatuur naar meer ideeën, en een wereld van plantenverfhistorie, handelsbelangen en hiermee samenhangende oorlogen ging voor me open. Meekrap, indigo, wouw, galappels, wede, met tientallen planten hebben allerlei volkeren eeuwenlang de prachtigste en duurste stoffen gemaakt die langs Zijde- VOC- en andere routes werden verhandeld, tot ongeveer 1870-1880, toen in opvallend korte tijd de natuurlijke verfstoffen werden vervangen door synthetische. Tja.

Wat ik zelf een goede inleiding in de geschiedenis van verfstoffen vond is Natuurlijk verven, een paar jaar geleden uitgegeven door het Textielmuseum.

Nieuwjaarskaarten met boekenleggers die ik maakte van witte handdoek gekleurd met kurkuma uit tuinbouwontwikkelingsorganisatiegebied Nextgarden in Lingerwaard (Gelderland). Vijf partners hebben er, in een bestaande kas, 1000 vierkante meter ingericht om te kijken of het nu nog uit de tropen komende peper en kurkuma hier zijn te veredelen en verbouwen, of er afzetmarkt voor is, en bijvoorbeeld ook wat het voor de herkomstlanden zou betekenen als de gewassen ook hier zouden worden verbouwd.

Bourgondisch zwart

Waar ik natuurlijk meteen ben geweest, toen hij net open was, is de tentoonstelling van de Nederlandse textielkunstenaar Claudy Jongstra in de Lakenhal in Leiden (tot 28 februari). Zij gebruikt al jarenlang natuurlijke verven, waarvoor ze ook zelf met haar team verfplanten verbouwt in haar eigen tuin in Friesland, en in de Botanische tuin in Leiden. In deze film laat ze zien hoe ze voor deze tentoonstelling  trachtte het Bourgondisch zwart van de vroegere (wollen) lakens die vanuit Leiden werden verkocht weer terug te krijgen. Bourgondisch zwart laken (ook op de tentoonstelling te zien) werd gemaakt door de fijn geweven wol te verven met aftreksels van walnoot, het blad van wede, indigo en soms ook nog cochenille. In de film is ook een vroeger staalboek met allerlei typen zwarte lakens te zien. Daarin zaten 180 verschillende stoffen, miljoenen guldens ging in de, door de mannen van het lakengilde gecontroleerde handel om. Hoe de gezinnen, vaak onder armoedige omstandigheden, schapen hielden en schoren, hoe ze wol sponnen en kleurden: processen, kwaliteiten en prijzen werden uiteindelijk door zo’n gilde bepaald.  

Op deze foto, gemaakt in de Lakenhal in Leiden is Nine te zien, het met wol en katoen geweven vloerkleed. En, aan de muur, Cosmic cry.

Inmiddels is het Boro-atelier in Amsterdam gespecialiseerd in het natuurlijk verven van (gebruikt) textiel.